Als initiatiefnemers van Café Babylon hopen wij dat ons Café gaat uitgroeien tot een plek waar mensen elkaar willen ontmoeten om van gedachten te wisselen over thema's uit de actualiteit die ons bezig houden. Op donderdag 15 november gaat het over: "Bajesboten, onmenselijk!?"
Je vindt het Café in het Schepphuis, Dorpsstraat 15 (achter de Dorpskerk Kethel). Je bent welkom vanaf 20.00 uur.
Voor meer informatie:
Jan Jetse Bol, Kerkweg 51, 3124 KD Schiedam 010-4709719 (janjetse2@hotmail.com)
vrijdag 9 november 2007
donderdag 8 november 2007
Brief aan de leden van de Vaste Kamercommissie voor Justitie en Vreemdelingenzaken
Aan: de leden van de Vaste Kamercommissie voor Justitie en Vreemdelingenzaken
Postbus 20018, 2500 EA ’s Gravenhage
c.c. mevr. Drs. N. Albayrak, Staatssecretaris
Schiedam, 8 november 2007
Zeer geachte leden van de Vaste Kamercommissie,
Naar aanleiding van onze wake in oktober bij de detentieboot in de Merwehaven Rotterdam/Schiedam merken we op:
volgens de wet moet vreemdelingenbewaring aan twee belangrijke voorwaarden voldoen:
· Er dient sprake te zijn van concreet zicht te zijn op uitzetting
· De openbare orde of nationale veiligheid is in het geding.
Op uitzetting is voor de meeste gedetineerden aan boord geen enkel zicht. Personen die langer dan drie maanden in bewaring zijn gehouden hebben uiteindelijk minder dan 20% kans te kunnen worden uitgezet. Na zes maanden is de kans op uitzetting, al dan niet vrijwillig, vrijwel nihil. Resultaat: uiteindelijk rest er geen andere optie dan de bewaring op te heffen. Personen worden geklinkerd – met grote kans na enige tijd weer te worden opgepakt en voor maanden te worden vastgezet. Op grond van artikel 5 van het Europees verdrag voor de Rechten van de Mens is detentie van illegale vreemdelingen niet rechtmatig als er binnen afzienbare tijd geen redelijk zicht op uitzetting bestaat. Desondanks is Nederland een van de weinige Europese landen waar de maximale duur van vreemdelingenbewaring niet wettelijk is vastgelegd, met als gevolg dat een hechtenis van 16 – 20 maanden al lang geen uitzondering meer is! Hier komt geen rechter met vonnis aan te pas. Deze vrijheidsberoving geldt als een administratieve maatregel en valt onder het bestuursrecht. Dit heeft als gevolg dat deze mensen, die strafrechterlijk gezien niets hebben misdaan, voor onbepaalde duur worden vastgezet, in slechtere omstandigheden dan criminelen die wel een vonnis hebben gekregen en weten waar ze aan toe zijn. De onzekerheid waaraan mensen zoals in de detentieboten zijn onderworpen is voor velen van hen ziekmakend, traumatiserend. Het besef niets verkeerds gedaan te hebben en toch vast gezet zijn geeft deze vreemdelingen een gevoel van verongelijkt zijn, dat een bron van haatgevoelens kan worden tegen alles wat Nederlands is.
De omstandigheden zijn ook ziekmakend: met meerderen op een cel zonder privacy van toilet of douche. Voor veel vreemdelingen zijn de omstandigheden ook wezensvreemd: een boot op water die beweegt wanneer het hard waait en mensen zeeziek maakt, maar wat nog erger is: heel bang.
Ultima ratio
Vreemdelingenbewaring dient als ultima ratio – dit betekent dat de vreemdeling niet verder in zijn vrijheid en rechten beperkt mag worden dan door het doel van de maatregel – uitzetting – gerechtvaardigd is. Dit beginsel van minimale beperkingen staat in de Grondwet (art.15, lid 4), het Vreemdelingenbesluit van 2000 (art. 5.4) en in verklaringen en resoluties van de Raad van Europa.
In 1980 waren voor dit doel in ons land 45 politiecellen gereserveerd. Nu kennen we bijna 5.000 plaatsen voor vreemdelingenbewaring, met een véél langere duur van de vrijheidsberoving zonder vooruitzicht van uitzetting. Onlangs (15 oktober j.l.) vermeldde het dagblad Trouw naar aanleiding van de nieuwe gevangenis voor vreemdelingen in Alphen aan de Rijn, dat er een inspanningsverplichting tot aanhouding van vreemdelingen van 12.000 personen op jaarbasis is afgesproken.
Dit is volslagen in strijd met het beginsel van ultima ratio, minimale beperkingen.
Wij doe een dringend beroep op u om concreet terug te keren naar de uitgangspunten van het Vreemdelingenrecht . De huidige politieke situatie leidt alleen maar tot verliezers. Dat zijn allereerst de mensen in detentie, maar dat zijn wij ook als inwoners van dit land – waar dit beleid niet leidt tot trots maar schaamte.
Ook pleiten wij opnieuw voor goed toegankelijke rechtsbijstand voor alle vreemdelingen in detentie. Het zou in de gegeven situatie al een belangrijke stap vooruit zijn wanneer er in alle UZC’s wekelijks een spreekuur werd gehouden voor deze doelgroep – een laagdrempelig juridisch loket . Gelukkig is er wat beweging in deze zaak. De Raad van Rechtsbijstand werkt aan uitvoering van de instelling van juridische loketten. We dringen wel aan op voortvarendheid met het invoeren van deze spreekuren. Immers, deze vreemdelingen behoren tot de meest kwetsbare groep rechtzoekenden.
Zolang de huidige situatie voortduurt en er detentieboten in de Merwehaven van Rotterdam/Schiedam liggen ziet de Raad van Kerken Schiedam zich genoodzaakt om haar maandelijkse wakes bij de boten vol te houden. Deze wakes, waaraan mensen uit allerlei kerken, politieke partijen en maatschappelijke organisaties aan deelnemen, vinden elke derde zondag van de maand plaats, tussen 19.00 en 19.40 uur. Ook uw aanwezigheid wordt zeer op prijs gesteld! Deze wakes gelden voor ons als:
· signaal van bemoediging aan de vreemdelingen in bewaring: jullie worden niet vergeten
· een wake als manier om de mensen in ons land wakker te schudden: zien jullie wat hier gebeurt?!
· middel om de aandacht te vragen van alle mensen uit de regering en politiek, met name van staatssecretaris mevr. N. Albayrak, maar ook van u als Vaste Kamercommissie. Wij kunnen aandacht vragen – maar het is uw verantwoordelijkheid om aan deze mensonwaardige situatie snel een einde te maken. In ons land moeten we op een andere, menswaardige, manier omgaan met de opvang voor illegale en uitgeprocedeerde asielzoekers.
· middel om te doen wat wij kunnen doen: de mensen in de boten steunen en blijvend aandacht vragen voor deze beschamende situatie bij onze stadgenoten
· en om op te komen voor de kwaliteit van onze samenleving. Wanneer deze vormen van detentie blijven, zal dit ten koste gaan van de ziel, de kwaliteit van onze samenleving.
In afwachting van uw reactie en met vriendelijke groet
namens de Raad van Kerken Schiedam en alle deelnemers aan bovengenoemde wake
de pastores Jan Jetse Bol, Lidwien Meijer, Willem van Wieren
Een afschrift van deze brief is ook gestuurd naar
· alle leden van de Raad van Kerken Schiedam
· Raad van Kerken in Nederland
· Wakers bij de detentieboten
· mevr. W. Verver – Aartsen, burgemeester te Schiedam
· dhr. I. Opstelten, burgemeester te Rotterdam
· ds. J. D. W. Eerbeek, hoofdpredikant dienst justitiële inrichtingen
· de dienst geestelijk verzorging op de detentieboot
· Amnesty International Nederland en afdeling Schiedam
· HOEKGROEP Schiedam
· de heer P. H. de Vries, G. -C. W. Rotterdam
· Stichting VluchtelingenWerk Maasdelta, afd. Schiedam
· Politieke partijen in de gemeenteraad te Schiedam en te Rotterdam
Correspondentieadres: ds. W. R. van Wieren, Koggeschip 70, 3123 BK Schiedam
Postbus 20018, 2500 EA ’s Gravenhage
c.c. mevr. Drs. N. Albayrak, Staatssecretaris
Schiedam, 8 november 2007
Zeer geachte leden van de Vaste Kamercommissie,
Naar aanleiding van onze wake in oktober bij de detentieboot in de Merwehaven Rotterdam/Schiedam merken we op:
volgens de wet moet vreemdelingenbewaring aan twee belangrijke voorwaarden voldoen:
· Er dient sprake te zijn van concreet zicht te zijn op uitzetting
· De openbare orde of nationale veiligheid is in het geding.
Op uitzetting is voor de meeste gedetineerden aan boord geen enkel zicht. Personen die langer dan drie maanden in bewaring zijn gehouden hebben uiteindelijk minder dan 20% kans te kunnen worden uitgezet. Na zes maanden is de kans op uitzetting, al dan niet vrijwillig, vrijwel nihil. Resultaat: uiteindelijk rest er geen andere optie dan de bewaring op te heffen. Personen worden geklinkerd – met grote kans na enige tijd weer te worden opgepakt en voor maanden te worden vastgezet. Op grond van artikel 5 van het Europees verdrag voor de Rechten van de Mens is detentie van illegale vreemdelingen niet rechtmatig als er binnen afzienbare tijd geen redelijk zicht op uitzetting bestaat. Desondanks is Nederland een van de weinige Europese landen waar de maximale duur van vreemdelingenbewaring niet wettelijk is vastgelegd, met als gevolg dat een hechtenis van 16 – 20 maanden al lang geen uitzondering meer is! Hier komt geen rechter met vonnis aan te pas. Deze vrijheidsberoving geldt als een administratieve maatregel en valt onder het bestuursrecht. Dit heeft als gevolg dat deze mensen, die strafrechterlijk gezien niets hebben misdaan, voor onbepaalde duur worden vastgezet, in slechtere omstandigheden dan criminelen die wel een vonnis hebben gekregen en weten waar ze aan toe zijn. De onzekerheid waaraan mensen zoals in de detentieboten zijn onderworpen is voor velen van hen ziekmakend, traumatiserend. Het besef niets verkeerds gedaan te hebben en toch vast gezet zijn geeft deze vreemdelingen een gevoel van verongelijkt zijn, dat een bron van haatgevoelens kan worden tegen alles wat Nederlands is.
De omstandigheden zijn ook ziekmakend: met meerderen op een cel zonder privacy van toilet of douche. Voor veel vreemdelingen zijn de omstandigheden ook wezensvreemd: een boot op water die beweegt wanneer het hard waait en mensen zeeziek maakt, maar wat nog erger is: heel bang.
Ultima ratio
Vreemdelingenbewaring dient als ultima ratio – dit betekent dat de vreemdeling niet verder in zijn vrijheid en rechten beperkt mag worden dan door het doel van de maatregel – uitzetting – gerechtvaardigd is. Dit beginsel van minimale beperkingen staat in de Grondwet (art.15, lid 4), het Vreemdelingenbesluit van 2000 (art. 5.4) en in verklaringen en resoluties van de Raad van Europa.
In 1980 waren voor dit doel in ons land 45 politiecellen gereserveerd. Nu kennen we bijna 5.000 plaatsen voor vreemdelingenbewaring, met een véél langere duur van de vrijheidsberoving zonder vooruitzicht van uitzetting. Onlangs (15 oktober j.l.) vermeldde het dagblad Trouw naar aanleiding van de nieuwe gevangenis voor vreemdelingen in Alphen aan de Rijn, dat er een inspanningsverplichting tot aanhouding van vreemdelingen van 12.000 personen op jaarbasis is afgesproken.
Dit is volslagen in strijd met het beginsel van ultima ratio, minimale beperkingen.
Wij doe een dringend beroep op u om concreet terug te keren naar de uitgangspunten van het Vreemdelingenrecht . De huidige politieke situatie leidt alleen maar tot verliezers. Dat zijn allereerst de mensen in detentie, maar dat zijn wij ook als inwoners van dit land – waar dit beleid niet leidt tot trots maar schaamte.
Ook pleiten wij opnieuw voor goed toegankelijke rechtsbijstand voor alle vreemdelingen in detentie. Het zou in de gegeven situatie al een belangrijke stap vooruit zijn wanneer er in alle UZC’s wekelijks een spreekuur werd gehouden voor deze doelgroep – een laagdrempelig juridisch loket . Gelukkig is er wat beweging in deze zaak. De Raad van Rechtsbijstand werkt aan uitvoering van de instelling van juridische loketten. We dringen wel aan op voortvarendheid met het invoeren van deze spreekuren. Immers, deze vreemdelingen behoren tot de meest kwetsbare groep rechtzoekenden.
Zolang de huidige situatie voortduurt en er detentieboten in de Merwehaven van Rotterdam/Schiedam liggen ziet de Raad van Kerken Schiedam zich genoodzaakt om haar maandelijkse wakes bij de boten vol te houden. Deze wakes, waaraan mensen uit allerlei kerken, politieke partijen en maatschappelijke organisaties aan deelnemen, vinden elke derde zondag van de maand plaats, tussen 19.00 en 19.40 uur. Ook uw aanwezigheid wordt zeer op prijs gesteld! Deze wakes gelden voor ons als:
· signaal van bemoediging aan de vreemdelingen in bewaring: jullie worden niet vergeten
· een wake als manier om de mensen in ons land wakker te schudden: zien jullie wat hier gebeurt?!
· middel om de aandacht te vragen van alle mensen uit de regering en politiek, met name van staatssecretaris mevr. N. Albayrak, maar ook van u als Vaste Kamercommissie. Wij kunnen aandacht vragen – maar het is uw verantwoordelijkheid om aan deze mensonwaardige situatie snel een einde te maken. In ons land moeten we op een andere, menswaardige, manier omgaan met de opvang voor illegale en uitgeprocedeerde asielzoekers.
· middel om te doen wat wij kunnen doen: de mensen in de boten steunen en blijvend aandacht vragen voor deze beschamende situatie bij onze stadgenoten
· en om op te komen voor de kwaliteit van onze samenleving. Wanneer deze vormen van detentie blijven, zal dit ten koste gaan van de ziel, de kwaliteit van onze samenleving.
In afwachting van uw reactie en met vriendelijke groet
namens de Raad van Kerken Schiedam en alle deelnemers aan bovengenoemde wake
de pastores Jan Jetse Bol, Lidwien Meijer, Willem van Wieren
Een afschrift van deze brief is ook gestuurd naar
· alle leden van de Raad van Kerken Schiedam
· Raad van Kerken in Nederland
· Wakers bij de detentieboten
· mevr. W. Verver – Aartsen, burgemeester te Schiedam
· dhr. I. Opstelten, burgemeester te Rotterdam
· ds. J. D. W. Eerbeek, hoofdpredikant dienst justitiële inrichtingen
· de dienst geestelijk verzorging op de detentieboot
· Amnesty International Nederland en afdeling Schiedam
· HOEKGROEP Schiedam
· de heer P. H. de Vries, G. -C. W. Rotterdam
· Stichting VluchtelingenWerk Maasdelta, afd. Schiedam
· Politieke partijen in de gemeenteraad te Schiedam en te Rotterdam
Correspondentieadres: ds. W. R. van Wieren, Koggeschip 70, 3123 BK Schiedam
maandag 8 oktober 2007
Barmhartigheid in Schiedam
De raad van Kerken in Schiedam heeft de werken van barmhartigheid omarmd als één van de rode draden in onze christelijke praktijk. De zeven werken van barmhartigheid zijn :
• De hongerigen voeden
• De naakten kleden
• De dorstigen laven
• De doden begraven
• De gevangenen bezoeken
• De zieken bezoeken
• De vreemdelingen herbergen
Zes van deze werken zijn gebaseerd op de woorden van Christus in het Evangelie naar Matteüs : "Want Ik had honger en gij hebt Mij te eten gegeven, Ik had dorst en gij hebt Mij te drinken gegeven, Ik was vreemdeling en gij hebt Mij opgenomen. Ik was naakt en gij hebt Mij gekleed, Ik was ziek en gij hebt Mij bezocht, Ik zat in de gevangenis en gij hebt Mij bezocht.'' (Matteus 25, 35-36).
Paus Innocentius III (1198-1216) voegde daaraan in het jaar 1207 een zevende werk aan toe: 'de doden begraven'. Dit werk is ontleend aan het apocriefe Bijbelboek Tobit: "Ik gaf brood aan de hongerigen en kleren aan de naakten; als ik het lijk van een volksgenoot buiten de muren van Nineve zag liggen, dan begroef ik het". (Tobit 1,17). In de door pestepidemieën geteisterde middeleeuwen had het moeilijke en gevaarlijke werk van 'doden begraven' een bijzondere waarde.
In Nederland bestaat er een vitale Beweging van Barmhartigheid, die werd ingezet toen in 1998 de Fraters van Tilburg een advertentie plaatsten met daarin een oproep aan bondgenoten in barmhartigheid. Daar werd breed gehoor aan gegeven in alle kerken. Heeft barmhartigheid zin – in een wereld waarin hongerigen een uitkering krijgen, naaktheid een symbool is geworden voor begerenswaardigheid, dorst wordt gezien als een kans voor meer afzet van drank, doden altijd worden begraven, zieken worden behandeld in een uitstekend systeem van volksgezondheid en waar vreemdelingen buiten de deur worden gehouden door een harde vreemdelingenwet?
Juist daar heeft barmhartigheid een kritische betekenis.
Wij formuleren dat (in navolging van de beweging van barmhartigheid) zo:
• Barmhartigheid is een weg naar een menselijker wereld.
• Barmhartigheid is een belangrijk aspect van mijn mens-zijn.
• Barmhartigheid heeft te maken met de kern van mijn spiritualiteit.
• Barmhartigheid: zien, bewogen worden, in beweging komen.
Daarom
• nemen we de tijd voor bezinning en reflectie;
• geven we gestalte aan barmhartigheid en dragen die uit als actueel van waarde voor onze samenleving;
• werken we aan een wereld waar plaats is voor ieder, waar de waardigheid van ieder mens recht wordt gedaan.
Daarbij geven we bijzondere aandacht aan mensen die kwetsbaar zijn of in enige vorm van nood verkeren.
Wat betekent dit praktisch? Zien, bewogen worden, in beweging komen – het begint met ‘zien’. Wat wij kunnen doen is zichtbaar maken wie er in onze goed geregelde samenleving nog ontferming in ons oproepen. Dat is een gevoeligheid moet je trainen – want onze samenleving stompt ons af: we zien alles, maar voor alles is wel een oplossing buiten ons. Barmhartigheid vraagt om aandacht. Die aandacht gaan we ontwikkelen. We hebben daarvoor de lijn gekozen van de traditie van de werken. In de Raad van Kerken is besloten om die lijn uit te laten zetten door verschillende deelnemende kerken, die elk seizoen aandacht vragen, de aandacht richten op een ander werk.
Najaar 2007 De Ark Gevangenen bezoeken
Winter 2007/08 Oud Kath. Hongerigen voeden
Voorjaar 2008 Morgenstond Herbergen vreemdelingen
Najaar 2008 St.Jan d.D/Visitatie Doden begraven
Winter 2008/09 NPB Dorstigen laven
Voorjaar 2009 Leger des Heils Naakten kleden
Zomer 2009 Magnalia Dei Zieken bezoeken
Wat houdt dat concreet in? Wat betekent barmhartigheid in deze tijd? Dat moeten we gaan leren. Het is in eerste instantie een zoektocht die de deelnemende kerk zal aangaan. Wat tijdens die zoektocht aan ervaringen wordt geleerd, dat zal worden overgedragen aan de volgende kerk.
Op 11 november aanstaande krijgt dit programma een start met een kerkdienst in de Grote Kerk. . Deze start staat te boek voor zondag 11 november - Sint Maarten. Voorganger is ds. H. Visser uit Rotterdam. De ‘zeven werken’ zullen in die dienst aan de orde komen. In de dienst, na het Kyrië en gloria, wordt de kaars aangestoken die we gedurende looptijd van dit programma zal branden – evenals een fakkel. Werken van barmhartigheid blijven niet binnen de muren van de kerk. Daarom worden kaars en fakkel brandend meegnomen naar De Ark – waar op dat zelfde moment het ‘eerste werk’ geïntroduceerd wordt: het bezoeken van de gevangenen. De bedoeling is dan dat de kaars met de brandende fakkel daar op een later moment van de dienst arriveren – juist vóór de inzameling van de gaven.
Ruim een week later, op maandagavond 19 november is er een avond die in het licht zal staan van ‘het bezoeken van de gevangenen’. Wat betekent dat – zien, bewogen worden, in beweging komen – voor de gevangene, voor degene die de gevangene bezoekt. Wat betekent dat voor ons als kerk? Er zullen op die avond bijdragen zijn van een oud-gevangene, medewerkers en vrijwilligers van de Stichting Exodus en van het gevangenispastoraat. De avond begint om 20.00 uur en vindt plaats in de Ark. Toegang is vrij – niet alleen voor gemeenteleden van de Ark, maar voor mensen uit heel Schiedam, van elke kerkelijke of niet kerkelijke achtergrond.
Informatie: http://barmhartigheidinschiedam.blogspot.com; http://www.barmhartigheid.nl
• De hongerigen voeden
• De naakten kleden
• De dorstigen laven
• De doden begraven
• De gevangenen bezoeken
• De zieken bezoeken
• De vreemdelingen herbergen
Zes van deze werken zijn gebaseerd op de woorden van Christus in het Evangelie naar Matteüs : "Want Ik had honger en gij hebt Mij te eten gegeven, Ik had dorst en gij hebt Mij te drinken gegeven, Ik was vreemdeling en gij hebt Mij opgenomen. Ik was naakt en gij hebt Mij gekleed, Ik was ziek en gij hebt Mij bezocht, Ik zat in de gevangenis en gij hebt Mij bezocht.'' (Matteus 25, 35-36).
Paus Innocentius III (1198-1216) voegde daaraan in het jaar 1207 een zevende werk aan toe: 'de doden begraven'. Dit werk is ontleend aan het apocriefe Bijbelboek Tobit: "Ik gaf brood aan de hongerigen en kleren aan de naakten; als ik het lijk van een volksgenoot buiten de muren van Nineve zag liggen, dan begroef ik het". (Tobit 1,17). In de door pestepidemieën geteisterde middeleeuwen had het moeilijke en gevaarlijke werk van 'doden begraven' een bijzondere waarde.
In Nederland bestaat er een vitale Beweging van Barmhartigheid, die werd ingezet toen in 1998 de Fraters van Tilburg een advertentie plaatsten met daarin een oproep aan bondgenoten in barmhartigheid. Daar werd breed gehoor aan gegeven in alle kerken. Heeft barmhartigheid zin – in een wereld waarin hongerigen een uitkering krijgen, naaktheid een symbool is geworden voor begerenswaardigheid, dorst wordt gezien als een kans voor meer afzet van drank, doden altijd worden begraven, zieken worden behandeld in een uitstekend systeem van volksgezondheid en waar vreemdelingen buiten de deur worden gehouden door een harde vreemdelingenwet?
Juist daar heeft barmhartigheid een kritische betekenis.
Wij formuleren dat (in navolging van de beweging van barmhartigheid) zo:
• Barmhartigheid is een weg naar een menselijker wereld.
• Barmhartigheid is een belangrijk aspect van mijn mens-zijn.
• Barmhartigheid heeft te maken met de kern van mijn spiritualiteit.
• Barmhartigheid: zien, bewogen worden, in beweging komen.
Daarom
• nemen we de tijd voor bezinning en reflectie;
• geven we gestalte aan barmhartigheid en dragen die uit als actueel van waarde voor onze samenleving;
• werken we aan een wereld waar plaats is voor ieder, waar de waardigheid van ieder mens recht wordt gedaan.
Daarbij geven we bijzondere aandacht aan mensen die kwetsbaar zijn of in enige vorm van nood verkeren.
Wat betekent dit praktisch? Zien, bewogen worden, in beweging komen – het begint met ‘zien’. Wat wij kunnen doen is zichtbaar maken wie er in onze goed geregelde samenleving nog ontferming in ons oproepen. Dat is een gevoeligheid moet je trainen – want onze samenleving stompt ons af: we zien alles, maar voor alles is wel een oplossing buiten ons. Barmhartigheid vraagt om aandacht. Die aandacht gaan we ontwikkelen. We hebben daarvoor de lijn gekozen van de traditie van de werken. In de Raad van Kerken is besloten om die lijn uit te laten zetten door verschillende deelnemende kerken, die elk seizoen aandacht vragen, de aandacht richten op een ander werk.
Najaar 2007 De Ark Gevangenen bezoeken
Winter 2007/08 Oud Kath. Hongerigen voeden
Voorjaar 2008 Morgenstond Herbergen vreemdelingen
Najaar 2008 St.Jan d.D/Visitatie Doden begraven
Winter 2008/09 NPB Dorstigen laven
Voorjaar 2009 Leger des Heils Naakten kleden
Zomer 2009 Magnalia Dei Zieken bezoeken
Wat houdt dat concreet in? Wat betekent barmhartigheid in deze tijd? Dat moeten we gaan leren. Het is in eerste instantie een zoektocht die de deelnemende kerk zal aangaan. Wat tijdens die zoektocht aan ervaringen wordt geleerd, dat zal worden overgedragen aan de volgende kerk.
Op 11 november aanstaande krijgt dit programma een start met een kerkdienst in de Grote Kerk. . Deze start staat te boek voor zondag 11 november - Sint Maarten. Voorganger is ds. H. Visser uit Rotterdam. De ‘zeven werken’ zullen in die dienst aan de orde komen. In de dienst, na het Kyrië en gloria, wordt de kaars aangestoken die we gedurende looptijd van dit programma zal branden – evenals een fakkel. Werken van barmhartigheid blijven niet binnen de muren van de kerk. Daarom worden kaars en fakkel brandend meegnomen naar De Ark – waar op dat zelfde moment het ‘eerste werk’ geïntroduceerd wordt: het bezoeken van de gevangenen. De bedoeling is dan dat de kaars met de brandende fakkel daar op een later moment van de dienst arriveren – juist vóór de inzameling van de gaven.
Ruim een week later, op maandagavond 19 november is er een avond die in het licht zal staan van ‘het bezoeken van de gevangenen’. Wat betekent dat – zien, bewogen worden, in beweging komen – voor de gevangene, voor degene die de gevangene bezoekt. Wat betekent dat voor ons als kerk? Er zullen op die avond bijdragen zijn van een oud-gevangene, medewerkers en vrijwilligers van de Stichting Exodus en van het gevangenispastoraat. De avond begint om 20.00 uur en vindt plaats in de Ark. Toegang is vrij – niet alleen voor gemeenteleden van de Ark, maar voor mensen uit heel Schiedam, van elke kerkelijke of niet kerkelijke achtergrond.
Informatie: http://barmhartigheidinschiedam.blogspot.com; http://www.barmhartigheid.nl
zondag 30 september 2007
Werkprogramma Schiedamse kerken
Najaar 2007 - De Ark - Gevangenen bezoeken
Winter 2007/08 - Oud Kath. - Hongerigen voeden
Voorjaar 2008 - Morgenstond - Herbergen vreemdelingen
Najaar 2008 - St.Jan d.D/Visitatie - Doden begraven
Winter 2008/09 - NPB - Dorstigen laven
Voorjaar 2009 - Leger des Heils - Naakten kleden
Zomer 2009 - … - Zieken bezoeken
Winter 2007/08 - Oud Kath. - Hongerigen voeden
Voorjaar 2008 - Morgenstond - Herbergen vreemdelingen
Najaar 2008 - St.Jan d.D/Visitatie - Doden begraven
Winter 2008/09 - NPB - Dorstigen laven
Voorjaar 2009 - Leger des Heils - Naakten kleden
Zomer 2009 - … - Zieken bezoeken
De politieke relevantie van barmhartigheid
Barmhartigheid in een wereld waarin alles al geregeld is… waarin de sociale wetgeving op orde is en de al te schrijnende armoede van hen die niet ‘im Weltinnenraum des Kapitals’ leven door middel van een stevige vreemdelingenwetgeving buiten de deur wordt gehouden. Zien, bewogen worden, in beweging komen. Hoe relevant is dat? Op dit moment misschien wel relevanter dan ooit. Maar wat betekent dat voor ons, in een samenleving waarin de gevangenen van overheidswege worden begeleid, waarin naaktheid niet verwijst naar armoede, maar een symbool is van begerenswaardigheid? Waarin dorst wordt overschaduwd door opgehitste begeerte. Waarin vreemdelingen van overheidswege uit de samenleving worden geweerd. Waarin hongerigen zeldzaam zijn geworden – de populariteit van voedselbanken ten spijt en waar alle doden keurig begraven worden – huisdieren incluis. Slechts de ouden en de zieken zijn zichtbaar vereenzaamd – maar ook dat kan worden afgekocht.
Toch wordt op dit moment de relevantie van het soort waarde dat zich in barmhartigheid manifesteert breder erkend dan in voorbije jaren. Wij hebben de wind mee, zou je kunnen zeggen. De kerken en waar de kerken voor staan komen weer in beeld bij politiek en bestuur. Dat blijkt bijvoorbeeld uit de oproep van onze commissaris van de Koningin aan de kerken om zich actief open te stellen voor mensen op zoek naar rust en bezinning . Dat blijkt ook uit de tekst van het regeerakkoord van begin dit jaar:
De verbinding tussen mensen, de betrekkingen, staan weer op de agenda, zo lijkt het. En de breed erkende basis van die betrekkingen is het menselijke vermogen tot onbaatzuchtige wederkerigheid. Dat moet de ruimte krijgen, geoefend worden, zo erkennen ook politieke denkers. Dat is voor het eerst sinds de late jaren zeventig. Voor dit tijd werd de publieke discussie bepaald door begrippen als solidariteit – die moest worden vertaald in wetgeving, in rechten en plichten. Daarna, rond 1980, ging het politieke schip overstag. Dertig jaar geleden… toen ontstond er een no-nonsense-wereld, de tijd van het postmoderne kapitalisme brak aan. Daarin werd spiritualiteit een consumptiegoed, de kerk gemarginaliseerd tot bijzondere horeca-instelling of een institutioneel toevluchtsoord voor fijnbesnaarden en identiteitszoekers.
Maar die tijd is voorbij en intussen gaat dat schip weer een andere koers varen, een koers waarbij barmhartigheid een bijzondere plek kan krijgen – als wij daar wat van maken. Misschien is het aardig om eens dertig jaar terug te gaan, naar de tijd van de kabinetten Den Uyl, Van Agt, die woelige jaren. En de rust die daarna intrad na enkele jaren Lubbers. Dat kan ons iets leren over de koerswijziging in onze tijd.
De handtas van Thatcher
Er zijn van die momenten waarop de geschiedenis een andere wending lijkt te nemen. Zo kan men het congres waarop Margaret Thatcher tot partijleider van de Engelse conservatieven werd gekozen, beschouwen als een moment waarop het politieke denken overstag ging. Bij die gelegenheid pakte zij 'the Constitution of Liberty' van Von Hayek uit haar handtas sloeg met het boek op de tafel. 'This is what we believe' sprak ze streng.
Hayek fulmineert in dat boek tegen de planeconomie en betoogt dat democratisch bestuur samen met de werking van de markt een effectief tegengif zal bieden tegen het totalitarisme van links en rechts. Hiermee maakte hij en passant van de homo economicus de ideale burger en de bewaker van de open samenleving .
Thatcher werd prime minister in 1979 en transformeerde de Britse economie met harde hand. Succes maakt navolgers. In kringen van sociologen en politici werd de 'homo economicus' van de economen ontdekt en – is er een direct verband? – Ruud Lubbers introduceerde enkele jaren later 'de calculerende burger' als werkbare minitheorie voor het oplossen van maatschappelijke problemen. Het werd zwaar weer voor de aanhangers van grote verhalen, ambities en principes. Grote plannen voor de ontsluiting van de Randstad met een geavanceerd openbaar vervoer werden ter zijde geschoven (wat kost dat, wat levert dat op). Economische principes zoals 'de vervuiler betaalt', 'stringent begrotingsbeleid', 'no nonsense' kleurden de discussies in over het functioneren van de overheid. Tot op de huidige dag domineert het mensbeeld van de calculerende burger en de praktische overheid het politieke debat en de dagelijkse praktijk van de overheid. De wereld van de politiek is een wereld die politici en maatschappijwetenschappers kunnen begrijpen en uitleggen – en wat ze kunnen uitleggen is gebaseerd op het redeneren rond de economische mens, de mens die slechts wordt gedreven door zijn behoeften.
Balkenende en de handtas
Intussen is het tij aan het keren. Ook nu hangt er een belangrijke wijziging in de politieke cultuur in de lucht – eentje die net zo ingrijpend is als die van zo'n kwart eeuw geleden toen Thatcher Von Hayek adopteerde en Lubbers de calculerende burger uitvond. Niet alleen de zakelijke overwegingen van die burger, maar ook zijn onderlinge verhoudingen en de verhouding met de samenleving komen op de politieke agenda te staan. Het is aardig om 5 jaar na dato eens te herlezen wat in het Strategisch Akkoord van Balkenende 1 staat geschreven over de rol en de plek van de overheid:
De burger is in deze politieke opvattingen niet langer een klant, een consument met louter zakelijke betrekkingen met de samenleving. Vervolgens wordt ook de natuurlijke, 'automatische' ontwikkeling van de samenleving in het strategische akkoord afgewezen als enig bestuurlijk principe: er is weer werk aan de winkel. En tenslotte is er in Nederland expliciet ruimte voor iets dat meer is dan markt en overheid. In dat licht is de brief van Jan Franssen aan de kerken in zijn provincie geen onbetekenend incident, maar een signaal van een ander klimaat – een signaal waaraan de kerken overigens geen enkel praktisch gevolg hebben gegeven.
Hoe men daar verder ook over mag oordelen: al deze teksten markeren een breuk met het idee dat burgers moeten worden gezien als louter behoeftebevredigende, nutsgerichte, calculerende wezens. Mag men aan deze tekst van Balkenende dezelfde waarde toekennen als aan de handtas van Thatcher? Daar is aanleiding toe.
Destijds, sedert midden jaren zeventig, was er een in ernst toenemend debat over de verzorgingsstaat en de effecten daarvan op vrijheid en vitaliteit in de samenleving. En dat schiep een klimaat waarin Thatcher een positie kon krijgen. Ook nu is er sprake van een breder, klimaatbepalend debat. Dit maal rond de effecten van het postmoderne kapitalisme en dat is een debat waarin de betrekkingen tussen mensen een relevant onderwerp zijn geworden. Dat gaat over zulke uiteenlopende kwesties als globalisering, normen en waarden, godsdienst, maar ook over sociale cohesie.
Getuigen voor de zaak van de wederkerigheid
Daarin is onder andere het onderzoek van Robert Putnam naar het verenigingsleven in de Verenigde Staten van betekenis geweest. In zijn boek Bowling Alone beschrijft hij de werking van het geldende mensbeeld: voorheen gingen groepen mensen gezellig samen bowlen, hielden in de club hun zaakjes goed bij en die clubs organiseerden vrolijke competities (model Fred Flintstone). Bowlen is nog steeds populair maar intussen doet men dat nauwelijks meer in clubverband. Tegenwoordig huur je gewoon alleen of met wat vrienden een baantje in de bowlinggelegenheid. Amerikanen zijn massaal getransformeerd van clublid tot klant en men koopt tegenwoordig als regel het bowlen als amusement. Is dat erg? Putnam spreekt in dat verband over verlies van 'sociaal kapitaal', waarmee hij doelt op een algemene neiging tot wederkerigheid – de natuurlijke neiging om elkaar te vertrouwen in de tendentie om iets voor elkaar te betekenen. Deze neiging neemt toe als het vertrouwen zich kan manifesteren. Maar het werkt ook andersom: gebrek aan gemanifesteerd vertrouwen leidt tot vermindering van vertrouwen .
Ook Francis Fukuyama heeft op indrukwekkende wijze een lans gebroken voor 'het vertrouwen' als vormgevende component in een samenleving. Hij was nog een echte neoconservatief toen hij in 1995 het boek 'Trust: The Social Virtues and the Creation of Prosperity' schreef over de betekenis van moraliteit en vertrouwen als basis voor een aantrekkelijke samenleving. In een retorisch buitengewoon meeslepend betoog laat hij zien hoe landen met een relatief goed ontwikkeld vertrouwen, een het economisch beter doen dan landen met een minder ontwikkeld 'sociaal kapitaal', om deze twee begrippen maar eens met elkaar te verbinden.
De altijd kritische Richard Sennett schrijft: "Een regime dat de leden van de samenleving geen diepe reden geeft voor elkaar te zorgen, kan niet lang zijn legitimiteit overeind houden" . Kritiek die zowel geldt voor het postmoderne kapitalisme als voor de doorgeschoten verzorgingsstaat.
De politieke koers waarbij de burger wordt behandeld als een calculerend individu lijkt onhoudbaar te worden. Het inzicht breekt door dat die burger iemand is die zijn leven regelt in transacties, die alles wil kopen en verkopen tegen een prijs. Zijn betrekkingen zijn verzakelijkt: 'voor jou een ander'. Dat impliceert van de weeromstuit dat die mens op niemand rekent. Hij kan altijd ergens anders terecht. En omdat niemand op hem rekent, heeft de calculerende burger tegenover niemand verplichtingen. Zo gezien vormt het postmoderne kapitalisme zowel een bedreiging voor de persoonlijkheid van het individu als voor de stabiliteit van de samenleving. Zonder duurzame betrekkingen geen stabiele samenleving.
De calculerende burger in zijn positieve hoedanigheid was echter een autonoom, stevig individu, dat bevrijd was van de ketenen van de irrationaliteit – bevrijd van de grote verhalen, bevrijd van godsdienst, bevrijd van de verzuilde samenleving – en vooral ook: bevrijd van de verstikkende beklemming van de verzorgingsstaat, waarin alles wat hem overkwam werd afgedekt. Die zakelijke burger (heel anders dan zijn voorganger: de emanciperende arbeider in de verzorgingsstaat) durfde ter wille van de bevrediging van zijn behoefte wel een gecalculeerd risico aan! En door zijn vlijt en zakelijkheid bouwde hij al calculerend aan een ondernemende, sterke open samenleving.
Dat idee werkte in een tijd waarin planeconomie en verzorgingsstaat haalbare werkelijkheden dreigden te worden, maar is nu uit de tijd, nu de open samenleving een desintegrerende samenleving lijkt te worden, en nu buiten de grenzen van het postmoderne kapitalisme een beklemmende, verarmde, vuile wereld ontstaat die ons bestaan en bestaansrecht aantast .
De kerken aan zet
De samenleving gaat overstag en ontwikkelt weer waardering voor de betrekkingen tussen mensen en voor hun hogere aspiraties. Voor wederzijdsheid die meer is dan een economische transactie. Vertrouwen, sociaal kapitaal. Bij zo'n koerswijziging treden verschijnselen op die men ook kan waarnemen wanneer een groot zeilschip overstag gaat. Geflapper van zeilen, lichte vormen van paniek, schuivend en vallend vaatwerk. Mopperende passagiers. Men was zo gewend aan die helling over stuurboord en nu helt het schip ineens over bakboord… Pas na enige tijd is men weer gewend aan de nieuwe verhoudingen. Maar zover is het nu nog niet. Hier en daar begint men te wennen aan de nieuwe koers, maar de verwarring en de nervositeit van de grote manoeuvre heersen nog steeds, voor tevredenheid over de nieuwe koers is er slechts in beperkte kring ruimte. Ook de kerk gaat voort alsof er niets veranderd is. De oproep van Jan Franssen aan de kerken is in Zuid Holland door de kerken in verwarring genegeerd.
Terwijl de Vereniging Nederlandse Gemeenten en AEDES zich expliciet te weer stellen tegen de moreel onhoudbare vreemdelingenwetgeving (aan moed kan het niet liggen…), zwijgt de PKN – alsof hun bijdrage er toch niet toe doet en de interne discussies in de kerk belangrijker zijn dat de moraliteit van de politiek. Voorlopig wijt ik dat aan de algemene verwarring over de politieke toestand van Nederland en het ontbreken van de kerk op al die plekken waar het maatschappelijke debat zich afspeelt.
De kerk is bovendien vanuit haar eigen perspectief nimmer dienstbaar aan de doelen van de staat – toch heeft de verhouding met het politieke discours van meet af aan grote betekenis gehad voor de ontwikkeling van de kerk. En andersom heeft het Christendom de morele condities geschapen voor de evolutie van de samenleving . Christendom kon gaan bloeien in het bijzondere klimaat in het Romeinse rijk. Kreeg zijn verspreiding en organisatorische vorm in relatie tot de opkomst van het feodalisme in het Frankische rijk – en gaf daar op zijn beurt vorm aan. Zonder edict van Worms zou de graaf van Holland het niet hebben aangedurfd om de Rijn af te dammen (waarmee de eerste gekozen bisschop van Utrecht zijn verbinding met de zee verloor) en te starten met een intensief ontginningsprogramma in de lage landen – en zou Schiedam nooit die prominente plek krijgen die het in de 14e eeuw kon verwerven. Onze Grote Kerk zou een stuk kleiner zijn. De reformatie kan niet begrepen worden zonder de statenvorming in Europa. Enzovoort enzovoort.
Zou de secularisatie van de samenleving in het laatste kwart van de 20e eeuw het einde betekenen van de kritische, constructieve interactie tussen staat en kerk? Zelfs als we dat zouden willen (zo niet uit gebrek aan moed, dan misschien uit gemakzucht of onmachtigheid), dan nog betekent de opkomst van de Islam dat de kerk zich niet kán terugtrekken in splendid isolation, zonder zichzelf tot marginaliteit te veroordelen. Niets is vitaliserender dan een actieve concurrent – zo blijkt uit de praktijk van de organisatiekunde , al bestaat het risico dat de uitgedaagde vorm zich gaat aanpassen aan de matrijs van de uitdager. Met alle risico’s van dien voor de ontwikkelingskoers van de kerk. Dat pleit voor een eigen programma. Daarbij moet gezegd zijn: ‘de kerk màg zich niet terugtrekken’ uit de politieke dialoog, omdat wetgeving en met name de vreemdelingenwetgeving op inhoudelijke en morele gronden de kerk tot actie verplicht.
Maar vanuit politiek gezichtspunt belangijker: wie anders dan de kerk zou die miserabele mensensoort kunnen redden, die gekweekt is in de laatste dertig jaren van postmodern kapitalisme? De calculerende burger, de bange blanke – relatiearm, bezitsrijk, vervreemd, ontworteld, bang en boos in zijn welvaartsgetto. Hun invloed neemt gevaarlijke vormen aan: de eerste gated communties worden gebouwd in Nederland; zodra een kleuterschool uitgaat belt men de politie wegens geluidsoverlast; vitale jongeren wordt gedefinieerd als bedreigende hanggroepen – zo doende stookt die mensensoort het vuur van het extremisme op. De kerk heeft directe toegang tot die doelgroep zou ik zeggen.
Zien, bewogen worden en in beweging komen is de projectvorm van de barmhartigheid, dat vermogen tot onbaatzuchtig meevoelen – en is de belichaming van radicale kritiek op het bestaan van de calculerende burger. Barmhartigheid vormt zo gezien de genetische code van het politiek zo gewenste vertrouwen. De basis onder de wederkerigheid. Politiek gewenst… zeker, maar barmhartigheid vormt ook de basis onder het herstel van de maatschappelijke verbanden die het substraat voor en het resultaat zijn van een vitale kerk.
Toch wordt op dit moment de relevantie van het soort waarde dat zich in barmhartigheid manifesteert breder erkend dan in voorbije jaren. Wij hebben de wind mee, zou je kunnen zeggen. De kerken en waar de kerken voor staan komen weer in beeld bij politiek en bestuur. Dat blijkt bijvoorbeeld uit de oproep van onze commissaris van de Koningin aan de kerken om zich actief open te stellen voor mensen op zoek naar rust en bezinning . Dat blijkt ook uit de tekst van het regeerakkoord van begin dit jaar:
Wij willen werken aan een samenleving waarin mensen zich duurzaam met elkaar verbonden weten.
De verbinding tussen mensen, de betrekkingen, staan weer op de agenda, zo lijkt het. En de breed erkende basis van die betrekkingen is het menselijke vermogen tot onbaatzuchtige wederkerigheid. Dat moet de ruimte krijgen, geoefend worden, zo erkennen ook politieke denkers. Dat is voor het eerst sinds de late jaren zeventig. Voor dit tijd werd de publieke discussie bepaald door begrippen als solidariteit – die moest worden vertaald in wetgeving, in rechten en plichten. Daarna, rond 1980, ging het politieke schip overstag. Dertig jaar geleden… toen ontstond er een no-nonsense-wereld, de tijd van het postmoderne kapitalisme brak aan. Daarin werd spiritualiteit een consumptiegoed, de kerk gemarginaliseerd tot bijzondere horeca-instelling of een institutioneel toevluchtsoord voor fijnbesnaarden en identiteitszoekers.
Maar die tijd is voorbij en intussen gaat dat schip weer een andere koers varen, een koers waarbij barmhartigheid een bijzondere plek kan krijgen – als wij daar wat van maken. Misschien is het aardig om eens dertig jaar terug te gaan, naar de tijd van de kabinetten Den Uyl, Van Agt, die woelige jaren. En de rust die daarna intrad na enkele jaren Lubbers. Dat kan ons iets leren over de koerswijziging in onze tijd.
De handtas van Thatcher
Er zijn van die momenten waarop de geschiedenis een andere wending lijkt te nemen. Zo kan men het congres waarop Margaret Thatcher tot partijleider van de Engelse conservatieven werd gekozen, beschouwen als een moment waarop het politieke denken overstag ging. Bij die gelegenheid pakte zij 'the Constitution of Liberty' van Von Hayek uit haar handtas sloeg met het boek op de tafel. 'This is what we believe' sprak ze streng.
Hayek fulmineert in dat boek tegen de planeconomie en betoogt dat democratisch bestuur samen met de werking van de markt een effectief tegengif zal bieden tegen het totalitarisme van links en rechts. Hiermee maakte hij en passant van de homo economicus de ideale burger en de bewaker van de open samenleving .
Thatcher werd prime minister in 1979 en transformeerde de Britse economie met harde hand. Succes maakt navolgers. In kringen van sociologen en politici werd de 'homo economicus' van de economen ontdekt en – is er een direct verband? – Ruud Lubbers introduceerde enkele jaren later 'de calculerende burger' als werkbare minitheorie voor het oplossen van maatschappelijke problemen. Het werd zwaar weer voor de aanhangers van grote verhalen, ambities en principes. Grote plannen voor de ontsluiting van de Randstad met een geavanceerd openbaar vervoer werden ter zijde geschoven (wat kost dat, wat levert dat op). Economische principes zoals 'de vervuiler betaalt', 'stringent begrotingsbeleid', 'no nonsense' kleurden de discussies in over het functioneren van de overheid. Tot op de huidige dag domineert het mensbeeld van de calculerende burger en de praktische overheid het politieke debat en de dagelijkse praktijk van de overheid. De wereld van de politiek is een wereld die politici en maatschappijwetenschappers kunnen begrijpen en uitleggen – en wat ze kunnen uitleggen is gebaseerd op het redeneren rond de economische mens, de mens die slechts wordt gedreven door zijn behoeften.
Balkenende en de handtas
Intussen is het tij aan het keren. Ook nu hangt er een belangrijke wijziging in de politieke cultuur in de lucht – eentje die net zo ingrijpend is als die van zo'n kwart eeuw geleden toen Thatcher Von Hayek adopteerde en Lubbers de calculerende burger uitvond. Niet alleen de zakelijke overwegingen van die burger, maar ook zijn onderlinge verhoudingen en de verhouding met de samenleving komen op de politieke agenda te staan. Het is aardig om 5 jaar na dato eens te herlezen wat in het Strategisch Akkoord van Balkenende 1 staat geschreven over de rol en de plek van de overheid:
Inzet is een samenleving waarin een ieder in vrijheid, welvaart en zekerheid kan leven op basis van wederzijds respect en verantwoordelijkheid. Dat is geen natuurlijk gegeven. Het vergt een voortdurende inspanning en inzet van burgers en maatschappelijke instituties èn een overheid die handhaaft en handelt maar die ook onderkent dat een samenleving meer is dan een markt en een overheid.
De burger is in deze politieke opvattingen niet langer een klant, een consument met louter zakelijke betrekkingen met de samenleving. Vervolgens wordt ook de natuurlijke, 'automatische' ontwikkeling van de samenleving in het strategische akkoord afgewezen als enig bestuurlijk principe: er is weer werk aan de winkel. En tenslotte is er in Nederland expliciet ruimte voor iets dat meer is dan markt en overheid. In dat licht is de brief van Jan Franssen aan de kerken in zijn provincie geen onbetekenend incident, maar een signaal van een ander klimaat – een signaal waaraan de kerken overigens geen enkel praktisch gevolg hebben gegeven.
Hoe men daar verder ook over mag oordelen: al deze teksten markeren een breuk met het idee dat burgers moeten worden gezien als louter behoeftebevredigende, nutsgerichte, calculerende wezens. Mag men aan deze tekst van Balkenende dezelfde waarde toekennen als aan de handtas van Thatcher? Daar is aanleiding toe.
Destijds, sedert midden jaren zeventig, was er een in ernst toenemend debat over de verzorgingsstaat en de effecten daarvan op vrijheid en vitaliteit in de samenleving. En dat schiep een klimaat waarin Thatcher een positie kon krijgen. Ook nu is er sprake van een breder, klimaatbepalend debat. Dit maal rond de effecten van het postmoderne kapitalisme en dat is een debat waarin de betrekkingen tussen mensen een relevant onderwerp zijn geworden. Dat gaat over zulke uiteenlopende kwesties als globalisering, normen en waarden, godsdienst, maar ook over sociale cohesie.
Getuigen voor de zaak van de wederkerigheid
Daarin is onder andere het onderzoek van Robert Putnam naar het verenigingsleven in de Verenigde Staten van betekenis geweest. In zijn boek Bowling Alone beschrijft hij de werking van het geldende mensbeeld: voorheen gingen groepen mensen gezellig samen bowlen, hielden in de club hun zaakjes goed bij en die clubs organiseerden vrolijke competities (model Fred Flintstone). Bowlen is nog steeds populair maar intussen doet men dat nauwelijks meer in clubverband. Tegenwoordig huur je gewoon alleen of met wat vrienden een baantje in de bowlinggelegenheid. Amerikanen zijn massaal getransformeerd van clublid tot klant en men koopt tegenwoordig als regel het bowlen als amusement. Is dat erg? Putnam spreekt in dat verband over verlies van 'sociaal kapitaal', waarmee hij doelt op een algemene neiging tot wederkerigheid – de natuurlijke neiging om elkaar te vertrouwen in de tendentie om iets voor elkaar te betekenen. Deze neiging neemt toe als het vertrouwen zich kan manifesteren. Maar het werkt ook andersom: gebrek aan gemanifesteerd vertrouwen leidt tot vermindering van vertrouwen .
Ook Francis Fukuyama heeft op indrukwekkende wijze een lans gebroken voor 'het vertrouwen' als vormgevende component in een samenleving. Hij was nog een echte neoconservatief toen hij in 1995 het boek 'Trust: The Social Virtues and the Creation of Prosperity' schreef over de betekenis van moraliteit en vertrouwen als basis voor een aantrekkelijke samenleving. In een retorisch buitengewoon meeslepend betoog laat hij zien hoe landen met een relatief goed ontwikkeld vertrouwen, een het economisch beter doen dan landen met een minder ontwikkeld 'sociaal kapitaal', om deze twee begrippen maar eens met elkaar te verbinden.
De altijd kritische Richard Sennett schrijft: "Een regime dat de leden van de samenleving geen diepe reden geeft voor elkaar te zorgen, kan niet lang zijn legitimiteit overeind houden" . Kritiek die zowel geldt voor het postmoderne kapitalisme als voor de doorgeschoten verzorgingsstaat.
De politieke koers waarbij de burger wordt behandeld als een calculerend individu lijkt onhoudbaar te worden. Het inzicht breekt door dat die burger iemand is die zijn leven regelt in transacties, die alles wil kopen en verkopen tegen een prijs. Zijn betrekkingen zijn verzakelijkt: 'voor jou een ander'. Dat impliceert van de weeromstuit dat die mens op niemand rekent. Hij kan altijd ergens anders terecht. En omdat niemand op hem rekent, heeft de calculerende burger tegenover niemand verplichtingen. Zo gezien vormt het postmoderne kapitalisme zowel een bedreiging voor de persoonlijkheid van het individu als voor de stabiliteit van de samenleving. Zonder duurzame betrekkingen geen stabiele samenleving.
De calculerende burger in zijn positieve hoedanigheid was echter een autonoom, stevig individu, dat bevrijd was van de ketenen van de irrationaliteit – bevrijd van de grote verhalen, bevrijd van godsdienst, bevrijd van de verzuilde samenleving – en vooral ook: bevrijd van de verstikkende beklemming van de verzorgingsstaat, waarin alles wat hem overkwam werd afgedekt. Die zakelijke burger (heel anders dan zijn voorganger: de emanciperende arbeider in de verzorgingsstaat) durfde ter wille van de bevrediging van zijn behoefte wel een gecalculeerd risico aan! En door zijn vlijt en zakelijkheid bouwde hij al calculerend aan een ondernemende, sterke open samenleving.
Dat idee werkte in een tijd waarin planeconomie en verzorgingsstaat haalbare werkelijkheden dreigden te worden, maar is nu uit de tijd, nu de open samenleving een desintegrerende samenleving lijkt te worden, en nu buiten de grenzen van het postmoderne kapitalisme een beklemmende, verarmde, vuile wereld ontstaat die ons bestaan en bestaansrecht aantast .
De kerken aan zet
De samenleving gaat overstag en ontwikkelt weer waardering voor de betrekkingen tussen mensen en voor hun hogere aspiraties. Voor wederzijdsheid die meer is dan een economische transactie. Vertrouwen, sociaal kapitaal. Bij zo'n koerswijziging treden verschijnselen op die men ook kan waarnemen wanneer een groot zeilschip overstag gaat. Geflapper van zeilen, lichte vormen van paniek, schuivend en vallend vaatwerk. Mopperende passagiers. Men was zo gewend aan die helling over stuurboord en nu helt het schip ineens over bakboord… Pas na enige tijd is men weer gewend aan de nieuwe verhoudingen. Maar zover is het nu nog niet. Hier en daar begint men te wennen aan de nieuwe koers, maar de verwarring en de nervositeit van de grote manoeuvre heersen nog steeds, voor tevredenheid over de nieuwe koers is er slechts in beperkte kring ruimte. Ook de kerk gaat voort alsof er niets veranderd is. De oproep van Jan Franssen aan de kerken is in Zuid Holland door de kerken in verwarring genegeerd.
Terwijl de Vereniging Nederlandse Gemeenten en AEDES zich expliciet te weer stellen tegen de moreel onhoudbare vreemdelingenwetgeving (aan moed kan het niet liggen…), zwijgt de PKN – alsof hun bijdrage er toch niet toe doet en de interne discussies in de kerk belangrijker zijn dat de moraliteit van de politiek. Voorlopig wijt ik dat aan de algemene verwarring over de politieke toestand van Nederland en het ontbreken van de kerk op al die plekken waar het maatschappelijke debat zich afspeelt.
De kerk is bovendien vanuit haar eigen perspectief nimmer dienstbaar aan de doelen van de staat – toch heeft de verhouding met het politieke discours van meet af aan grote betekenis gehad voor de ontwikkeling van de kerk. En andersom heeft het Christendom de morele condities geschapen voor de evolutie van de samenleving . Christendom kon gaan bloeien in het bijzondere klimaat in het Romeinse rijk. Kreeg zijn verspreiding en organisatorische vorm in relatie tot de opkomst van het feodalisme in het Frankische rijk – en gaf daar op zijn beurt vorm aan. Zonder edict van Worms zou de graaf van Holland het niet hebben aangedurfd om de Rijn af te dammen (waarmee de eerste gekozen bisschop van Utrecht zijn verbinding met de zee verloor) en te starten met een intensief ontginningsprogramma in de lage landen – en zou Schiedam nooit die prominente plek krijgen die het in de 14e eeuw kon verwerven. Onze Grote Kerk zou een stuk kleiner zijn. De reformatie kan niet begrepen worden zonder de statenvorming in Europa. Enzovoort enzovoort.
Zou de secularisatie van de samenleving in het laatste kwart van de 20e eeuw het einde betekenen van de kritische, constructieve interactie tussen staat en kerk? Zelfs als we dat zouden willen (zo niet uit gebrek aan moed, dan misschien uit gemakzucht of onmachtigheid), dan nog betekent de opkomst van de Islam dat de kerk zich niet kán terugtrekken in splendid isolation, zonder zichzelf tot marginaliteit te veroordelen. Niets is vitaliserender dan een actieve concurrent – zo blijkt uit de praktijk van de organisatiekunde , al bestaat het risico dat de uitgedaagde vorm zich gaat aanpassen aan de matrijs van de uitdager. Met alle risico’s van dien voor de ontwikkelingskoers van de kerk. Dat pleit voor een eigen programma. Daarbij moet gezegd zijn: ‘de kerk màg zich niet terugtrekken’ uit de politieke dialoog, omdat wetgeving en met name de vreemdelingenwetgeving op inhoudelijke en morele gronden de kerk tot actie verplicht.
Maar vanuit politiek gezichtspunt belangijker: wie anders dan de kerk zou die miserabele mensensoort kunnen redden, die gekweekt is in de laatste dertig jaren van postmodern kapitalisme? De calculerende burger, de bange blanke – relatiearm, bezitsrijk, vervreemd, ontworteld, bang en boos in zijn welvaartsgetto. Hun invloed neemt gevaarlijke vormen aan: de eerste gated communties worden gebouwd in Nederland; zodra een kleuterschool uitgaat belt men de politie wegens geluidsoverlast; vitale jongeren wordt gedefinieerd als bedreigende hanggroepen – zo doende stookt die mensensoort het vuur van het extremisme op. De kerk heeft directe toegang tot die doelgroep zou ik zeggen.
Zien, bewogen worden en in beweging komen is de projectvorm van de barmhartigheid, dat vermogen tot onbaatzuchtig meevoelen – en is de belichaming van radicale kritiek op het bestaan van de calculerende burger. Barmhartigheid vormt zo gezien de genetische code van het politiek zo gewenste vertrouwen. De basis onder de wederkerigheid. Politiek gewenst… zeker, maar barmhartigheid vormt ook de basis onder het herstel van de maatschappelijke verbanden die het substraat voor en het resultaat zijn van een vitale kerk.
Abonneren op:
Posts (Atom)
